Công tác quản lý di tích trên địa bàn tỉnh Hưng Yên trong giai đoạn hiện nay

Theo số liệu thống kê di tích trên địa bàn toàn tỉnh, Hưng Yên hiện còn bảo lưu được 1.803 di tích các loại, trong đó có 04 cụm di tích xếp hạng cấp quốc gia đặc biệt, 177 di tích xếp hạng cấp Quốc gia, 279 di tích xếp hạng cấp tỉnh, 08 bảo vật Quốc gia cùng hàng nghìn tài liệu, hiện vật, cổ vật có giá trị. Trong kho tàng di sản văn hóa phi vật thể Hưng Yên hiện có hơn 500 lễ hội truyền thống, nhiều lễ hội có quy mô lớn, đặc sắc. Đã có 05 lễ hội văn hóa truyền thống và 01 loại hình nghệ thuật Trống Quân đã được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Đây là những di sản quý báu, là cốt lõi của bản sắc văn hóa dân tộc và là niềm tự hào của mỗi người con xứ nhãn. 

Với hệ thống di tích lịch sử - văn hóa phong phú và đa dạng như trên, đây vừa là niềm tự hào, đồng thời cũng là trọng trách lớn lao của cơ quan quản lý Nhà nước trong công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy những giá trị to lớn đó. Được sự chỉ đạo, hướng dẫn của các cấp các ngành, trong những năm vừa qua, công tác quản lý di tích trên địa bàn tỉnh Hưng Yên đã đạt được những thành quả vô cùng to lớn. 

* Công tác tham mưu văn bản 

Ngoài những văn bản của Trung ương, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Hưng Yên đã ban hành Nghị quyết số 13-NQ/TU ngày 8/10/2021 về Chương trình bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa, di tích lịch sử gắn với phát triển du lịch tỉnh Hưng Yên giai đoạn 2021-2025, tầm nhìn đến năm 2030 (Nghị quyết số 13-NQ/TU). Trên cơ sở đó, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hưng Yên đã tham mưu UBND tỉnh một số văn bản pháp lý về công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích trên địa bàn tỉnh, như: Quyết định số 2840/QĐ-UBND ngày 30/11/2020 của UBND tỉnh về việc phê duyệt Đề án đầu tư, tu bổ, chống xuống cấp di tích xếp hạng cấp tỉnh, cấp Quốc gia trên địa bàn tỉnh Hưng Yên giai đoạn 2021-2025; Quyết định số 39/2019/QĐ-UBND ngày 20 tháng 11 năm 2019 của UBND tỉnh về việc ban hành quy định quản lý di tích, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia trên địa bàn tỉnh. Đây thực sự là những căn cứ pháp lý quan trọng trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị hệ thống di tích lịch sử văn hóa. 

* Công tác chuyển đổi số và số hóa di tích

Chuyển đổi số đã và đang thể hiện tính ưu việt và phát huy vai trò ngày càng quan trọng trong hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh Hưng Yên hiện nay. Trên thực tế, việc triển khai và ứng dụng chuyển đổi số trong lĩnh vực di tích lịch sử - văn hóa đang trở thành xu hướng tất yếu, ngày càng phát triển mạnh. Nhận thức rõ vai trò, tầm quan trọng của chương trình chuyển đổi số trong thực hiện các nhiệm vụ chuyên môn, đặc biệt trong lĩnh vực số hóa di tích. Trong thời gian gần đây, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh đã triển khai thực hiện tốt việc ứng dụng công nghệ thông tin trong xây dựng cơ sở dữ liệu quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa trên địa bàn tỉnh nhằm phục vụ công tác lưu trữ, quản lý, nghiên cứu, bảo tồn, khai thác, quảng bá di sản văn hóa Hưng Yên. Từ năm 2023 đến nay, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã thực hiện số hóa được 26 di tích. Đó là những di tích được xếp hạng cấp quốc gia đặc biệt và di tích xếp hạng quốc gia, gồm: chùa Thái Lạc, quần thể di tích làng Nôm, chùa Hương Lãng (huyện Văn Lâm); đền Đa Hòa, đền Dạ Trạch (huyện Khoái Châu), đình Cửu Cao (huyện Văn Giang), chùa Mễ Sở (huyện Văn Giang),... Ngoài ngân sách nhà nước một số di tích huy động nguồn xã hội hóa để số hóa di tích: Đền An Xá, xã An Viên, di tích Tướng quân Nguyễn Thiệt Thuật, Nhà lưu niệm lực lượng vũ trang Vũ Thị Kính, Nhà lưu niệm nơi thành lập chi bộ đầu tiên thị xã Mỹ Hào, đền thờ Triệu Việt Vương, Khoái Châu… Tại các điểm di tích đã được số hóa, đều triển khai App hướng dẫn tham quan, ứng dụng công nghệ quét mã QR Code để xem thông tin di tích, thông tin hiện vật tại di tích bằng tương tác xoay 360 độ, nhờ đó du khách sẽ có cái nhìn cận cảnh về di tích. Ngoài ra, dịch vụ thuyết minh tự động (Audio guide) là ứng dụng công nghệ điện tử hỗ trợ tự động hóa việc thuyết minh cho khách tham quan cũng đã được áp dụng tại các điểm di tích số hóa. 

* Công tác tu bổ, tôn tạo di tích     

Xác định công tác bảo tồn di tích là nhiệm vụ quan trọng để di sản văn hóa được bồi đắp, trao truyền từ đời này sang đời khác. Trong những năm qua, tỉnh Hưng Yên thường xuyên quan tâm đến công tác trùng tu, tôn tạo di tích. Hằng năm, chủ động phối hợp với các địa phương cơ sở trên địa bàn toàn tỉnh tiến hành khảo sát, đánh giá thực trạng, xác định mức độ xuống cấp của di tích. Đến nay, các di tích thuộc Đề án đều đã và đang được đầu tư tu bổ, tôn tạo ở nhiều mức độ khác nhau bằng nguồn ngân sách Nhà nước và nguồn vốn xã hội hóa góp phần to lớn trong công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị các di tích. Bên cạnh đó, trong năm 2023, tỉnh đã bổ sung nguồn vốn đầu tư công trung hạn giai đoạn 2022-2025 giao Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch làm chủ đầu tư 13 dự án tu bổ, tôn tạo di tích, với tổng kinh phí hơn 84 tỷ đồng; 6 dự án do UBND cấp huyện làm chủ đầu tư với tổng kinh phí hơn 78 tỷ đồng. 
Ngoài việc triển khai thực hiện Đề án tu bổ di tích, nguồn ngân sách tỉnh, huyện còn thực hiện đầu tư tu bổ, tôn tạo, phục hồi một số di tích của tỉnh tiêu biểu như: Đền thờ Triệu Việt Vương (huyện Khoái Châu) với số vốn 55 tỷ đồng; đền Vương (huyện Tiên Lữ) 14 tỷ đồng; Nhà tưởng niệm Bà Hoàng Thị Loan (Thân mẫu Chủ tịch Hồ Chí Minh) với tổng kinh phí gần 45 tỷ đồng; Đền Công Luận thị trấn Văn Giang gần 15 tỷ đồng… Với phương châm Nhà nước và Nhân dân cùng làm, trong những năm qua số lượng di tích được đầu tư tu bổ, tôn tạo bằng nguồn vốn xã hội hóa ngày càng tăng cao. Việc tu bổ, tôn tạo di tích đều được các các đơn vị tư vấn thiết kế và thi công có đủ năng lực, kinh nghiệm, chứng chỉ hành nghề thực hiện theo đúng các quy định của pháp luật, tập trung tu sửa các hạng mục chính, xuống cấp nặng, giữ gìn, bảo tồn tối đa các cấu kiện, yếu tố gốc của di tích. 

* Công tác nghiên cứu, lập hồ sơ khoa học xếp hạng di tích và phát huy giá trị di tích

Trong năm 2024, Ban Quản lý di tích tỉnh hoàn thành việc lập Hồ sơ khoa học xếp hạng di tích cấp quốc gia đặc biệt, quốc gia và cấp tỉnh, cụ thể: Lập hồ sơ khoa học xếp hạng khu di tích quốc gia đặc biệt đối với Khu di tích Đa Hòa - Dạ Trạch, huyện Khoái Châu. Ngày 26/11/2024, Khu di tích Đa Hòa – Dạ Trạch đã được xếp hạng khu di tích Quốc gia đặc biệt di tích lịch sử - kiến trúc nghệ thuật theo Quyết định số 1473/QĐ-TTg; Lập hồ sơ khoa học đề nghị xếp hạng di tích cấp Quốc gia: Đình Đại Từ, xã Đại Đồng, huyện Văn Lâm và Đình Đại Hạnh, xã Hoàn Long, huyện Yên Mỹ. Bộ trưởng Bộ VHTTDL đã ban hành Quyết định 1328/QĐ-BVHTTDL ngày 16/5/2024 xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia đối với Đình Đại Hạnh và Quyết định số 3537/QĐ-BVHTTDL ngày 20/11/2024 xếp hạng di tích lịch sử cấp Quốc gia đối với Đình Đại Từ; Lập Hồ sơ xếp hạng đối với 08 di tích đề nghị xếp hạng di tích cấp tỉnh. Đến nay các di tích đã được Chủ tịch UBND tỉnh ký Quyết định xếp hạng di tích cấp tỉnh.

* Công tác thanh tra, kiểm tra

Việc giải quyết những vi phạm di tích cũng được quan tâm từng bước và hầu hết ngăn chặn được những lấn chiếm mới đối với di tích. Những công trình xây liền kề làm ảnh hưởng tới không gian, cảnh quan di tích cũng giảm nhiều so với những năm trước đây. Hằng năm, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đều thành lập đoàn công tác tiến hành thanh tra, kiểm tra tại các di tích trên địa bàn toàn tỉnh. 

Bên cạnh kết quả đã đạt được, trong hoạt động bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị của di tích cũng gặp phải nhiều khó khăn như: Nguồn kinh phí phục vụ việc tu bổ, tôn tạo di tích còn hạn chế trong khi đó tuổi thọ của các di tích đều hầu hết có từ 200 đến 500 năm tuổi, mặc dù đã qua nhiều lần tu bổ, tôn tạo nhưng các di tích vẫn đang xuống cấp cần phải được bảo tồn, tôn tạo; việc quản lý nguồn vốn xã hội hóa, nguồn công đức còn nhiều bất cập; số lượng, chất lượng cán bộ quản lý di tích (Ban quản lý di tích cơ sở) còn kiêm nhiệm nhiều, chế độ ưu đãi còn nhiều hạn chế.

Để làm tốt vai trò và trách nhiệm trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị hệ thống di tích lịch sử - văn hóa trên địa bàn tỉnh Hưng Yên, tôi xin mạnh dạn đề xuất một số giải pháp ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch cần tập trung chỉ đạo trong thời gian tới như sau:

Một là: Các ngành, các cấp cần quan tâm hơn nữa việc chỉ đạo, lãnh đạo xây dựng và phát triển sự nghiệp Văn hoá, Thể thao và Du lịch, trong đó chú trọng công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị các di tích lịch sử văn hoá. Sự phối hợp chặt chẽ của các ngành, các địa phương, triển khai thực hiện tốt các chương trình mục tiêu quốc gia về tu bổ, tôn tạo các di tích lịch sử văn hoá, bảo đảm chất lượng công trình đúng với tiến độ và kế hoạch đề ra. Hằng năm, ngoài ngân sách của trung ương, tỉnh, các địa phương nơi có di tích cần bố trí kinh phí nhiều hơn nữa để đáp ứng cho việc tu bổ, tôn tạo chống xuống cấp các di tích. Khuyến khích sử dụng những phương tiện, kỹ thuật truyền thống để thực hiện tu bổ, tôn tạo di tích nhằm giữ gìn tối đa những yếu tốc gốc cấu thành di tích. Đẩy mạnh việc xã hội hoá công tác tu bổ, tôn tạo chống xuống cấp di tích. Cùng với đó đẩy mạnh hơn nữa việc tuyên truyền, quảng bá trên các phương tiện thông tin đại chúng của tỉnh, của trung ương, về các di tích lịch sử văn hoá, trong đó đặc biệt là các di tích, cụm di tích đã được xếp hạng cấp quốc gia, quốc gia đặc biệt, bảo vật quốc gia lưu giữ tại di tích. Qua đó nhằm giới thiệu với khách thập phương hiểu hơn về lịch sử truyền thống, văn hoá lịch sử của mỗi địa phương.  

Hai là: Thực hiện tốt các hoạt động nghiên cứu, kiểm kê di tích lịch sử - văn hóa. Từ đó, nhằm làm rõ sâu sắc hơn về những đặc trưng, giá trị của các di tích để có những kế hoạch định hướng bảo tồn và phát huy giá trị của hệ thống di tích lịch sử văn hóa; nghiên cứu, xây dựng, kế hoạch, quy hoạch phát triển du lịch gắn với kế hoạch, quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, lấy di sản văn hóa làm trung tâm. Lập hồ sơ xếp hạng, nâng cấp xếp hạng và chỉnh lý hồ sơ di tích xếp hạng từ những năm trước, tạo nguồn tư liệu cho công tác nghiên cứu, tu bổ tôn tạo và phát huy giá trị di tích.

Ba là: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn về các lĩnh vực liên quan, nhằm nâng cao chất lượng tham mưu của đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý, hướng dẫn nghiệp vụ; xây dựng kế hoạch học tập, trao đổi, hợp tác với các tỉnh, thành phố trên cả nước. Tăng cường việc ứng dụng công nghệ thông tin trong xây dựng cơ sở dữ liệu quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa nhằm phục vụ công tác số hóa các di sản văn hóa đặc sắc và tiêu biểu trên địa bàn tỉnh.

Bốn là: Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm những trường hợp vi phạm quy định về bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích; kịp thời động viên, khen thưởng các đơn vị, tập thể, doanh nghiệp, cá nhân tham gia hỗ trợ các dự án đầu tư tu bổ, chống xuống cấp di tích./.